ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΖΟΝΤΑΣ ΧΑΡΤΙΝΑ ΦΑΝΑΡΑΚΙΑ ΜΕ ΑΣΤΕΡΙΑ

Οι μαθητές μαθαίνουν ότι οι αστερισμοί αποτελούνται από πολλά ξεχωριστά αστέρια. Οι μαθητές αναγνωρίζουν και ονομάζουν διάφορους αστερισμούς. Οι μαθητές αναπτύσσουν δημιουργικές δεξιότητες και τη φαντασία τους, κατασκευάζοντας ένα φαναράκι και ζωγραφίζοντας. Διεγείρεται η περιέργειά τους να μάθουν για τον νυχτερινό ουρανό και καλλιεργούνται οι δεξιότητες παρουσίασης.

Μετά την ολοκλήρωση της εργασίας, οι μαθητές θα είναι σε θέση:

• να ονομάζουν ορισμένους αστερισμούς και να περιγράφουν το σχήμα τους,

• να εξηγούν ότι ένας αστερισμός είναι ένα μοτίβο που συνδέει πολλά διαφορετικά αστέρια,

• να εξηγούν ότι οι αστερισμοί είναι μοτίβα φανταστικά που δημιούργησαν οι άνθρωποι πολλά χρόνια πριν.

• Ρωτήστε τους μαθητές αν ξέρουν τι είναι τα αστέρια.

• Ενθαρρύνετε τους μαθητές να δείξουν τους αστερισμούς τους και να πουν τι αντιπροσωπεύουν.

• Ενθαρρύνετε τους μαθητές να περιγράψουν τα σχήματα που βλέπουν στα αστέρια.

• Δείξτε μια εικόνα του έναστρου νυχτερινού ουρανού στο τέλος της δραστηριότητας και ζητήστε από τους μαθητές να αναγνωρίσουν ή να εντοπίσουν έναν αστερισμό.

• Φύλλο εργασίας (PDF) (Αν δεν έχετε εκτυπωτή, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε ένα πατρόν που θα έχετε ετοιμάσει από πριν. Οι μαθητές θα χρησιμοποιήσουν το πατρόν για να φτιάξουν τον αστερισμό πάνω στο φαναράκι.)

• Χρωματιστό χαρτόνι μεγέθους A3, ένα ανά μαθητή

• Φώτα για τα φαναράκια, ένα ανά μαθητή

• Βελόνες κεντήματος και εφημερίδα

• Ράβδους για να κρατάμε το φαναράκι, μία ανά μαθητή

• Χαρτί κρεπ και χαρτί αφής σε διάφορα χρώματα

• Πινέλα

• Χαρτί A4 paper ή τυπωμένους χάρτες του ουρανού

• Φωσφορίζουσα μπογιά ( ή κανονική μπογιά)

• Κόλλα

• Συρραπτικό μηχάνημα

• Κλωστή

• Φωτογραφική μηχανή (προαιρετικά)

Τι είναι τα αστέρια;

Μπορούμε να περιγράψουμε ένα αστέρι ως μια μεγάλη μπάλα γεμάτη καυτά αέρια, ιδιαίτερα ήλιο και υδρογόνο, τα οποία μένουν ενωμένα λόγω της βαρύτητας του. Τα αστέρια εκπέμπουν φως και θερμότητα και εμφανίζονται στον νυχτερινό ουρανό ως ένα πλήθος φωτεινών σημείων. Το πλησιέστερο αστέρι στη Γη είναι ο Ήλιος. Αν η απόσταση μεταξύ της Γης και του Ήλιου ήταν 1 μέτρο, το επόμενο πλησιέστερο αστέρι (Proxima Centauri) θα ήταν 260,000 km μακριά μας!

Γιατί τα αστέρια φαίνονται καλύτερα τη νύχτα;

Τα αστέρια βρίσκονται πάντοτε στον ουρανό, τόσο τη νύχτα όσο και τη μέρα. Όταν όμως είναι μέρα, ο Ήλιος, το δικό μας αστέρι φωτίζει τον ουρανό και τον κάνει τόσο φωτεινό που δεν μπορούμε να δούμε τα άλλα αστέρια, τα οποία βρίσκονται πιο μακριά. Αντίθετα, όταν πέφτει η νύχτα, ο ουρανός σκοτεινιάζει και το φως των αστεριών που βρίσκονται πιο μακριά γίνεται ορατό. Για να το δείξετε αυτό στους μαθητές σας, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε μια δραστηριότητα για τη μέρα και τη νύχτα.

Προέλευση των Αστερισμών

Από τότε που οι πρώτοι άνθρωποι εμφανίστηκαν στη Γη, μεγάλη σημασία δόθηκε στα ουράνια σώματα που φαίνονταν στον ουρανό. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας του ανθρώπινου γένους και σε πολλούς διαφορετικούς πολιτισμούς, αποδόθηκαν ονόματα και μυθικές ιστορίες στα σχήματα που δημιουργούν τα αστέρια στον νυχτερινό ουρανό, ώστε να είναι ευκολότερο να τα θυμάται και να τα αναγνωρίζει ο άνθρωπος. Έτσι γεννήθηκαν οι αστερισμοί, όπως τους ξέρουμε σήμερα.

Πότε καταγράφονται οι πρώτοι αστερισμοί;

Αρχαιολογικές μελέτες έχουν εντοπίσει πιθανές ζωγραφιές που απεικονίζουν αστερισμούς, όπως για παράδειγμα, στους τοίχους ενός συστήματος σπηλαίων στο Lascaux της νότιας Γαλλίας που δημιουργήθηκαν σχεδόν 17.300 χρόνια πριν. Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν οι πρώτοι που περιέγραψαν πάνω από μισούς από τους 88 αστερισμούς που αναγνωρίζονται από την Διεθνή Αστρονομική Ένωση σήμερα, Μεταξύ του 16ου και 17ου αιώνα μ.Χ., Ευρωπαίοι αστρονόμοι και ουράνιοι χαρτογράφοι πρόσθεσαν νέους αστερισμούς στους 48 που είχαν μέχρι τότε περιγραφεί από τον Κλαύδιο Πτολεμαίο. Αυτοί οι νέοι αστερισμοί ήταν ουσιαστικά «νέες ανακαλύψεις» των Ευρωπαίων που πρώτοι εξερεύνησαν το Νότιο Ημισφαίριο.

Οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν τους αστερισμούς για πολλούς διαφορετικούς λόγους. Αυτό επιτάχυνε την ανακάλυψη νέων αστερισμών. Οι πρώτες χρήσεις ήταν πιθανώς θρησκευτικές, αλλά οι αστερισμοί είχαν κυρίως πρακτική χρησιμότητα. Για παράδειγμα, στη γεωργία, με τη βοήθεια των αστερισμών μπορούσε να καθοριστεί η εναλλαγή των εποχών, πριν επινοηθούν τα ημερολόγια. Οι αστερισμοί επίσης βοηθούσαν τους θαλασσοπόρους και τους εξερευνητές να βρίσκουν τον δρόμο τους. Σήμερα, οι αστρονόμοι εξακολουθούν να χρησιμοποιούν τα ονόματα των αστερισμών για να επισημάνουν το σημείο στο οποίο εντοπίζεται στον ουρανό ένα ουράνιο σώμα.

Σχήματα αστερισμών

Στους αστρικούς χάρτες, είναι σύνηθες να χρησιμοποιούνται «γραμμές» με τις οποίες αναδεικνύεται το σχήμα που δημιουργεί έναν αστερισμό. Διάσημοι αστερισμοί είναι ο Ωρίωνας και η Μεγάλη Άρκτος (στο παρακάτω σχήμα). Ωστόσο, η ΔΑΕ καθορίζει έναν αστερισμό με βάση τα όριά του (που υποδεικνύονται από ουράνιες συντεταγμένες) και όχι από το σχήμα του, ενώ ο ίδιος αστερισμός μπορεί να αποτυπώνεται με αρκετά διαφορετικά σχήματα.

Οι αστερισμοί θα πρέπει να διακρίνονται από τις ομάδες σχετικά φωτεινών αστεριών που στα αγγλικά αποδίδονται με τον όρο asterisms. Τα τελευταία είναι μοτίβα ή σχήματα αστέρων που δεν σχετίζονται με τους γνωστούς αστερισμούς, αλλά πάραυτα αναγνωρίζονται ευρέως από τον απλό κόσμο ή την ερασιτεχνική αστρονομική κοινότητα. Παραδείγματα αυτών είναι τα επτά φωτεινά αστέρια της Μεγάλης Άρκτου γνωστά ως «το Άροτρο» στην Ευρώπη ή η «Μεγάλη Κατσαρόλα» στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.

Η «κατσαρόλα» είναι μέρος του επιστημονικά οριοθετημένου αστερισμού (constellation) της Μεγάλης Άρκτου.

Κείμενο διασκευασμένο από τη σελίδα για τους αστερισμούς – Διεθνής Αστρονομική Ένωση, http://www.iau.org/public/themes/constellations/

Προετοιμασία

Για τη δραστηριότητα «Κατασκευή φαναριών με αστέρια» , αντιγράψτε τους αστερισμούς από το φύλλο εργασίας πάνω σε χαρτόνια Α3 διαφόρων χρωμάτων. Δώστε στους μαθητές φωτάκια για τα φαναράκια ή ζητήστε τους να φέρουν δικά τους.

Εικόνα: Αυτή η φωτογραφία που τραβήχτηκε από τη Γη δείχνει μια ευρυγώνια άποψη του αστερισμού Corvus και μέρος του αστερισμού Hydra. Πηγή: NASA, ESA, Z. Levay (STScI) και A. Fujii

Δραστηριότητα 1: Ποιους αστερισμούς αναγνωρίζετε;

Βήμα 1:

Καθίστε σε έναν κύκλο με τους μαθητές. Ρωτήστε τους μαθητές αν ξέρουν τι είναι τα αστέρια.

Βήμα 2:

Εξηγήστε γιατί τα αστέρια φαίνονται καλύτερα τη νύχτα. Τα αστέρια εκπέμπουν φως αλλά στη διάρκεια της μέρας, ο Ήλιος, το δικό μας αστέρι, εκπέμπει τόσο φως που δεν μπορούμε να δούμε τα άλλα αστέρια.

Βήμα 3:

Τοποθετήστε τις ζωγραφιές των αστερισμών πάνω στο φύλλο εργασίας στη μέση του κύκλου. Από πάνω προς τα κάτω οι αστερισμοί που απεικονίζονται είναι οι εξής: Λέων, Ιχθύς και Σκορπιός.

Βήμα 4:

Ενθαρρύνετε τους μαθητές να περιγράψουν τα σχήματα που βλέπουν ότι σχηματίζουν τα αστέρια. Εξηγήστε ότι τα σχήματα αυτά ονομάζονται αστερισμοί.

Βήμα 5:

Παρατηρήστε κάθε αστερισμό ξεχωριστά και περιγράψτε με τι μοιάζει και πώς ονομάζεται. Εξηγήστε ότι πολλά χρόνια πριν, οι άνθρωποι πίστευαν ότι ενώνοντας τα αστέρια ο αστερισμός είχε τη μορφή αυτή.

Δραστηριότητα 2: Κατασκευή φαναριού με αστέρια

Βήμα 1:

Δώστε σε κάθε παιδί ένα φύλλο χαρτόνι Α3 με τυπωμένο πάνω έναν αστερισμό, μία βελόνα κεντήματος και ένα παχύ στρώμα εφημερίδων.

Βήμα 2:

Ζητήστε από τους μαθητές να κάνουν τρύπες στα σημεία όπου βρίσκονται τα αστέρια του ζωδιακού αστερισμού, ακουμπώντας το χαρτόνι πάνω τα φύλλα της εφημερίδας. Ενθαρρύνετέ τους να κάνουν μεγάλες τρύπες ειδάλλως το φως δεν θα περνάει και δεν θα φαίνεται καλά.

Βήμα 3:

Τυλίξτε το χαρτόνι να σχηματίσετε έναν κύλινδρο και συρράψτε ενώνοντας τις άκρες του.

Βήμα 4:

Κάντε δύο τρύπες στην κορυφή, περάστε από μέσα ένα κομμάτι κλωστή και δέστε το.

Βήμα 5:

Κρεμάστε το φαναράκι από τη ράβδο και χρησιμοποιήστε ένα κομμάτι κλωστή για να κρεμάσετε το λαμπάκι μέσα στο φαναράκι. Τα φαναράκια είναι έτοιμα.

Συμβουλή: Ενθαρρύνετε τα παιδιά να φτιάξουν μπαλάκια με χαρτί κρεπ. Στη συνέχεια, κολλήστε τα πάνω στο φαναράκι, προσέχοντας να μην καλυφθούν οι τρύπες. Όταν τα παιδιά τελειώσουν με τη διακόσμηση του χαρτονιού, αφήστε τα φαναράκια να στεγνώσουν. Μπορείτε να κολλήσετε χρωματιστό χαρτί αφής μέσα στα φαναράκια, στο εσωτερικό τους, για πιο όμορφο εφέ.

Δραστηριότητα 3: Κάντε τα αστέρια να λάμψουν

Βήμα 1:

Σβήστε τα φώτα και/ή τα παντζούρια στην τάξη.

Βήμα 2:

Ζητήστε από τους μαθητές να ανάψουν τα φαναράκια τους.

Βήμα 3:

Ρωτήστε τους τι μπορούν να δουν στο φαναράκι τους.

Βήμα 4:

Εξηγήστε τους ότι τα φωτεινά σημεία στο φαναράκι τους σχηματίζουν έναν αστερισμό. Τα φωτάκια είναι τα αστέρια.

Προαιρετικό: Τραβήξτε μια φωτογραφία κάθε παιδιού με το φαναράκι του και εκτυπώστε την. Μπορείτε να αναγνωρίσετε τους αστερισμούς στις φωτογραφίες; Να συγκρίνετε τον αστερισμό με μια πραγματική φωτογραφία του ουρανού.

Μπορείτε να δείξετε φωτογραφίες άλλων γνωστών και φωτεινών αστερισμών.

Βήμα 5:

Εξηγήστε ότι δεν μπορούμε να δούμε τους ίδιους αστερισμούς κάθε στιγμή του χρόνου. Κάποιοι δεν είναι ορατοί καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου. Αυτό συμβαίνει επειδή η Γη περιστρέφεται και γυρίζει γύρω από τον Ήλιο. Αυτό μας δημιουργεί την εντύπωση ότι τα αστέρια κινούντα

Εικόνα: Απεικόνιση της «ζωδιακής ζώνης» όπου φαίνεται τι αντικείμενα αντιπροσωπεύουν ορισμένοι από τους αστερισμούς. Πηγή: LPI USRA

Σχεδιάστε τον δικό σας αστερισμό

Βήμα 1:

Οι μαθητές χρησιμοποιούν τη φωσφορίζουσα μπογιά για να βάψουν το αστερισμό τους σε χαρτί ή σε έναν ουράνιο χάρτη. Μπορούν να φτιάξουν ό,τι σχήμα θέλουν. Μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα υπάρχοντα αστέρια στον ουράνιο χάρτη ή να ζωγραφίσουν τα δικά τους σε λευκό χαρτί.

Βήμα 2:

Εξηγήστε ότι μπορούν να ζωγραφίσουν κουκκίδες (που θα αντιπροσωπεύουν μεμονωμένα αστέρια) ή μπορούν να επιλέξουν να φτιάξουν μια ζωγραφιά του αστερισμού χρησιμοποιώντας φωσφορίζουσα μπογιά. Αφήστε τις ζωγραφιές να στεγνώσουν στο περβάζι των παραθύρων ή κοντά στα καλοριφέρ.

Βήμα 3:

Όταν στεγνώσουν οι ζωγραφιές, συσκοτίστε την αίθουσα. Ενθαρρύνετε τους μαθητές να δείξουν τους αστερισμούς τους, να τους δώσουν όνομα και να πουν τι αντιπροσωπεύουν.

Βήμα 4:

Δείξτε μια φωτογραφία του νυχτερινού ουρανού στο τέλος της δραστηριότητας και ρωτήστε τους μαθητές αν αναγνωρίζουν ή αν μπορούν να βρουν έναν αστερισμό.

Βήμα 5:

Ενθαρρύνετε τους μαθητές να κοιτάξουν τον πραγματικό ουρανό το βράδυ και να βρουν αστερισμούς.

Θέμα ασφάλειας: στη δραστηριότητα χρησιμοποιούνται βελόνες κεντήματος για την κατασκευή των φαναριών και απαιτείται επίβλεψη.

Space Awareness curricula topics (EU and South Africa)

Our wonderful Universe, stars, constellations

Space Awareness curricula topics (EU and South Africa)

Our Wonderful Universe, stars, constellations

National Curricula UK

KS1 - Art and Design: use drawing, painting, and sculpture to develop and share their ideas, experiences, and imagination.

Για να ελέγξετε αν οι αστερισμοί που συζητήθηκαν στη διάρκεια της δραστηριότητας είναι ορατοί στον ουρανό την ώρα εκείνη, μπορείτε να «κατεβάσετε» δωρεάν λογισμικό, όπως το Stellarium, http://stellarium.org/. Οι πιο διάσημοι και φωτεινοί αστερισμοί που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε είναι, π.χ. η Κασσιόπη, η Μεγάλη Άρκτος, ο Ωρίωνας ή ο Κύκνος.