MAAK EEN STERRENLANTAARN

Leerlingen leren dat sterrenbeelden uit verschillende sterren bestaan. Leerlingen herkennen en benoemen verschillende sterrenbeelden. Leerlingen ontwikkelen creatieve vaardigheden en verbeeldingskracht door een lantaarn te bouwen en door te tekenen. Ze ontwikkelen nieuwsgierigheid voor de nachtelijke hemel en presentatievaardigheden.

Na de activiteit kunnen de leerlingen:

• enkele sterrenbeelden benoemen en de vorm ervan beschrijven,

• uitleggen dat een sterrenbeeld een patroon is dat meerdere sterren verbindt,

• uitleggen dat sterrenbeelden denkbeeldige patronen zijn die lang geleden door mensen zijn gemaakt.

• Vraag de leerlingen of ze weten wat sterren zijn.

• Moedig de leerlingen aan hun sterrenbeelden te laten zien en zeggen wat ze voorstellen.

• Moedig de leerlingen aan te beschrijven welke figuren ze in de sterren kunnen zien.

• Laat aan het eind van de activiteit een afbeelding van de sterrenhemel zien en vraag leerlingen een sterrenbeeld te herkennen of te zoeken.

• Werkblad (PDF) (Als je geen printer hebt, kun je een model gebruiken dat je van te voren kunt maken. Leerlingen zullen het model gebruiken om het sterrenbeeld op de lantaarn te maken.)

• Gekleurd kartonnen A3-vel, één per leerling

• Lantaarnlichtjes, één per leerling

• Borduurnaalden en kranten

• Stokken om de lantaarn vast te houden, één per leerling

• Crêpepapier en tissuepapier in verschillende kleuren

• Kwasten

• A4-papier of afgedrukte sterrenkaarten

• Lichtgevende verf (of normale verf)

• Lijm

• Nietmachine

• Touw

• Camera (optioneel)

Wat is een ster?

Een ster kan worden omschreven als een grote gloeiende gasbol, voornamelijk helium en waterstof, die bijeen wordt gehouden door zijn eigen zwaartekracht. Sterren stralen licht en warmte uit en verschijnen aan de nachtelijke hemel als een veelheid lichtende puntjes. De ster die het dichtst bij de aarde staat is de zon. Als de afstand tussen de aarde en zon 1 meter was, zou de volgende dichtstbijzijnde ster (Proxima Centauri) 260.000 kilometer bij ons vandaan staan!

Waarom zien we sterren ‘s nachts beter?

Sterren staan altijd aan de hemel, zowel ‘s nachts als overdag. Maar overdag maakt de zon, onze eigen ster, de lucht zo helder dat we andere sterren, die verder weg staan, niet kunnen zien. Maar als het nacht is, wordt de lucht donker en wordt het licht van verder weg staande sterren zichtbaar. Om dit aan leerlingen te demonstreren, kun je een activiteit over dag en nacht gebruiken.

Oorsprong van de sterrenbeelden

Sinds er mensen op aarde rondlopen, is er veel betekenis gegeven aan de hemellichamen. In de hele menselijke geschiedenis en in veel verschillende culturen zijn er namen en mythische verhalen gekoppeld aan de sterrenpatronen aan de nachtelijke hemel om ze makkelijker te kunnen onthouden en herkennen. Dit is de oorsprong van wat we sterrenbeelden noemen.

Wanneer werden de eerste sterrenbeelden opgetekend?

Archeologen hebben mogelijke schilderingen van sterrenbeelden gevonden op bijvoorbeeld de wanden van een grottenstelsel in Lascaux in Zuid-Frankrijk, die bijna 17.300 jaar geleden gemaakt zijn. De Oude Grieken beschreven als eerste ruim de helft van de 88 sterrenbeelden die tegenwoordig door de Internationale Astronomische Unie erkend zijn. Tussen de zestiende en zeventiende eeuw voegden Europese sterrenkundigen en sterrenkaartenmakers nieuwe sterrenbeelden toe aan de 48 die eerder door Ptolemaeus waren beschreven. Deze nieuwe sterrenbeelden waren vooral ‘nieuwe ontdekkingen’ door de Europeanen die voor het eerst het zuidelijk halfrond verkenden.

Mensen gebruikten sterrenbeelden om veel verschillende redenen. Dit versnelde de ontdekking van nieuwe sterrenbeelden. Het eerste gebruik was waarschijnlijk religieus, maar sterrenbeelden hadden ook veel praktische toepassingen. Voordat er kalenders waren, konden sterrenbeelden bijvoorbeeld in de landbouw helpen om te bepalen wanneer de seizoenen wisselden. Sterrenbeelden hielpen zeevaarders en ontdekkingsreizigers hun weg over de planeet te vinden. Tegenwoordig gebruiken sterrenkundigen de namen van de sterrenbeelden nog steeds om te beschrijven waar een hemellichaam kan worden gezien.

Figuren van sterrenbeelden

Op sterrenkaarten is het gebruikelijk om de vorm van een sterrenbeeld met ‘lijnpatronen’ te geven. Beroemde voorbeelden zijn Orion en de Grote Beer (zie de illustratie hieronder). Maar de IAU definieert een sterrenbeeld door zijn grens (aangegeven met hemelcoördinaten) en niet door zijn patroon, en hetzelfde sterrenbeeld kan in zijn voorstelling meerdere varianten hebben.

Er moet onderscheid gemaakt worden tussen sterrenbeelden en asterismen. Asterismen zijn patronen of vormen van sterren die geen verband houden met de bekende sterrenbeelden, maar die toch algemeen herkend worden door leken of in de amateur-sterrenkundegemeenschap. Een voorbeeld van een asterisme is het zevental heldere sterren in de Grote Beer dat de ‘steelpan’ wordt genoemd.

De steelpan is een onderdeel van het sterrenbeeld Grote Beer.

Tekst bewerkt uit de sterrenbeeldenpagina - Internationale Astronomische Unie, http://www.iau.org/public/themes/constellations/

Voorbereiding:

Voor de activiteit ‘Maak een sterrenlantaarn’ kopieer je de sterrenbeelden van het werkblad op diverse kleuren A3-karton. Deel lichtjes voor de lantaarns uit of vraag de leerlingen om die zelf mee te nemen.

Foto: Deze foto vanaf de grond laat een breed beeld van het sterrenbeeld Raaf en een deel van het sterrenbeeld Waterslang zien. Bron: NASA, ESA, Z. Levay (STScI) en A. Fujii

Activiteit 1: Welke sterrenbeelden herken je?

Stap 1:

Ga met de leerlingen in een kring zitten. Vraag de leerlingen of ze weten wat sterren zijn.

Stap 2:

Leg uit dat je de sterren ‘s nachts het best ziet. Sterren geven licht, maar overdag geeft de zon, onze ster, zo veel licht dat we de andere niet kunnen zien.

Stap 3:

Leg de tekeningen van de sterrenbeelden op het werkblad in het midden van de kring. Van boven naar onder zijn de weergegeven sterrenbeelden: Leo (Leeuw), Pisces (Vissen) en Scorpio (Schorpioen).

Stap 4:

Moedig de leerlingen aan te beschrijven welke figuren ze in de sterren kunnen zien. Leg uit dat we deze figuren sterrenbeelden noemen.

Stap 5:

Kijk naar elk sterrenbeeld en beschrijf waar het op zou moeten lijken en hoe het heet. Leg uit dat mensen lang geleden vonden dat de sterrenbeelden er zo uit zagen als je de sterren met elkaar verbond.

Activiteit 2: Maak een sterrenlantaarn

Stap 1:

Geef elk kind een A3-vel karton met een gekopieerd sterrenbeeld, een borduurnaald en een dikke laag krantenpapier.

Stap 2:

Vraag de leerlingen gaatjes te prikken in de punten van het sterrenbeeld, waarbij de laag krantenpapier als een kussen onder het karton wordt gebruikt. Moedig ze aan om grote gaten te prikken, anders zal het licht er niet duidelijk doorheen schijnen.

Stap 3:

Rol het karton op tot een cilinder en niet de randen aan elkaar.

Stap 4:

Maak twee gaten aan de bovenkant en rijg er een stuk touw doorheen.

Stap 5:

Hang de lantaarn aan de stok en hang het lichtje met een stuk touw in de lantaarn. De lantaarns zijn klaar.

Tip: Moedig de kinderen aan om kleine balletjes crêpepapier te maken. Ze kunnen deze op hun lantaarn plakken, maar zorg dat ze de gaatjes niet bedekken. Als de kinderen klaar zijn met het versieren van het karton, zet de lantaarns dan weg om te drogen. Voor een leuk effect kun je gekleurd tissuepapier aan de binnenkant van de lantaarn plakken.

Activiteit 3: Laat de sterren schijnen

Stap 1:

Doe het licht in de klas uit en/of sluit de zonwering.

Stap 2:

Vraag de leerlingen om hun lantaarnlichtjes aan te doen.

Stap 3:

Vraag ze wat ze op hun lantaarn kunnen zien.

Stap 4:

Leg uit dat de lichtpuntjes op hun lantaarn een sterrenbeeld vormen. De lichtjes zijn de sterren.

Optioneel: Maak een foto van elk kind met zijn/haar lantaarn en druk die af. Herken je de sterrenbeelden op de foto? Vergelijk het sterrenbeeld met een echte foto van de sterrenhemel.

Je kunt foto’s van andere beroemde en heldere sterrenbeelden laten zien.

Stap 5:

Leg uit dat we niet altijd dezelfde sterrenbeelden kunnen zien; sommige zijn niet het hele jaar zichtbaar. Dat komt doordat de aarde draait en rond de zon beweegt. Dit komt op ons over alsof de sterren bewegen.

Foto: Illustratie van de ‘dierenriem’ met enkele sterrenbeelden en uitbeeldingen van wat ze voorstellen. Bron: LPI USRA

Ontwerp je eigen sterrenbeeld

Stap 1:

De leerlingen maken met lichtgevende verf hun eigen sterrenbeeld op papier of op een sterrenkaart. Ze kunnen het elke vorm geven die ze willen. Ze kunnen bestaande sterren op de sterrenkaart gebruiken of hun eigen sterren op wit papier tekenen.

Stap 2:

Leg uit dat ze met lichtgevende verf stippen kunnen verven (om de afzonderlijke sterren voor te stellen) of ervoor kunnen kiezen om een tekening van het sterrenbeeld te maken. Laat de verftekeningen op de vensterbank of bij de verwarming drogen.

Stap 3:

Als de verftekeningen droog zijn, maak het dan donker in de klas. Moedig de leerlingen aan hun sterrenbeelden te laten zien, laat ze die een naam geven en zeggen wat ze voorstellen.

Stap 4:

Laat aan het eind van de activiteit een afbeelding van de sterrenhemel zien en vraag leerlingen een sterrenbeeld te herkennen of te zoeken.

Stap 5:

Moedig de leerlingen aan om ‘s avonds naar de echte sterrenhemel te kijken en sterrenbeelden te zoeken.

Opmerking voor de veiligheid: bij deze activiteit worden borduurnaalden gebruikt om de lantaarns te bouwen en daarbij is toezicht nodig.

Space Awareness curricula topics (EU and South Africa)

Our wonderful Universe, stars, constellations

Space Awareness curricula topics (EU and South Africa)

Our Wonderful Universe, stars, constellations

National Curricula UK

KS1 - Art and Design: use drawing, painting, and sculpture to develop and share their ideas, experiences, and imagination.

Om de controleren of de bij de activiteit besproken sterrenbeelden ten tijde van de activiteit aan de hemel zichtbaar zijn, kun je gratis software downloaden, zoals Stellarium http://stellarium.org/. De meer beroemde en heldere sterrenbeelden zoals Cassiopeia, Grote Beer, Orion of Zwaan kunnen worden gebruikt.